Rola psychologa bariatrycznego w przygotowaniu do chirurgicznego leczenia otyłości

W większości ośrodków zajmujących się chirurgią bariatryczną do procesu leczenia włączane są konsultacje psychologiczne. Badania i praktyka kliniczna pokazują, że praca, jaką wykonuje psycholog bariatryczny ma to głęboki sens i służy procesowi leczenia otyłości.

Kilka definicji:

Chirurgia bariatryczna – chirurgiczne sposoby leczenia otyłości. Polega na chirurgicznym wprowadzaniu takich zmian w przewodzie pokarmowym, które pomogą w redukcji nadmiernej masy ciała. Sposobem chirurgicznego leczenia otyłości jest m.in. rękawowa resekcja żołądka.

BMI (Body mass Index) – wskaźnik masy ciała. Wskaźnik oblicza się dzieląc wagę w kg przez wzrost liczony w metrach podniesiony do kwadratu. Przykładowo dla osoby ważącej 100 kg i o wzroście 1,80 m. BMI=100/1,8*1,8=100/3,24=30,86

Otyłość trzeciego stopnia (otyłość olbrzymia) – otyłość powyżej 40 BMI, na którą choruje ok. 2% społeczeństwa.

Chirurgiczne leczenie otyłości to nie droga na skróty!

Niską świadomość dot. operacji bariatrycznych widać wyraźnie w artykułach nt. celebrytów, którzy podjęli tego typu leczenie.

Otyłość trzeciego stopnia to choroba, której sposobem leczenia z wyboru jest operacja bariatryczna wspomagana przez oddziaływania psychologiczne (psycholog bariatryczny), dietetyczne i fizjoterapeutyczne. Decyzja dot. operacji zmniejszania żołądka nie jest drogą na skróty, ponieważ badania wyraźnie wskazują, że prawdopodobieństwo trwałego spadku masy ciała u osób, u których wskaźnik BMI przekroczył 35-40, jest skrajnie niskie przy interwencjach zachowawczych (zmiana diety, ćwiczenia). Szansą jest operacja bariatryczna, która pozwala na to, żeby spadek masy ciała był trwały.

Jeśli chorujesz na otyłość trzeciego stopnia, warto, żebyś porozmawiał ze swoim lekarzem o operacji zmniejszania żołądka, ponieważ to szansa na poprawę/utrzymanie zdrowia. Jednak bez zwrócenia uwagi na poza-chirurgiczne aspekty leczenia, takie jak psychologia bariatryczna, dietetyka i fizjoterapia, znajdziesz się w grupie ryzyka. Operacja zmniejszenia żołądka sama w sobie bowiem może nie przynieść oczekiwanych rezultatów, jeśli nie potraktujesz leczenia kompleksowo.

Otyłość to choroba głowy, nie żołądka

Powyższy śródtytuł to zdanie, które powtarza prof. Krzysztof Paśnik, nazywany ojcem polskiej bariatrii (1). Wnioski z mojej własnej praktyki klinicznej, poparte danymi z badań (2) potwierdzają tę obserwację, która nie ma w sobie nic z szufladkowania i sztywnych kategorii. Otyłości trzeciego stopnia często towarzyszą określone schematy osobiste (3), z ich poznawczymi, emocjonalnymi i behawioralnymi składowymi. Otyłość jest oczywiście skutkiem nieprawidłowych nawyków, chorób, farmakoterapii itp., jednak bez czynnika psychologicznego mało prawdopodobna jest “dojście” do trzeciego stopnia otyłości.

Jeśli chorujesz na otyłość, zastanów się nad tym, jaką masz relację z jedzeniem? Jaką pełni w Twoim życiu funkcję? Czy tylko fizjologiczną? A może pomaga Ci regulować emocje? Jeśli jedzenie staje się sposobem na smutek, napięcie lub inne stany emocjonalne, otyłość staje się również problemem psychologicznym. To pole do współpracy z psychologiem bariatrycznym – zarówno przed, jak i po operacji.

Restrykcyjne diety i efekt jo-jo z perspektywy psychologa bariatrycznego

Pacjenci, którzy chorują na otyłość trzeciego stopnia, zazwyczaj mają za sobą historię odchudzania: restrykcyjnych diet i ponownego przybierania kilogramów (efekt jo-jo). To zjawisko, w którym fizjologia łączy się z psychologią, tworząc błędne koło, które zazwyczaj przebiega wg schematu (4):

1. Złe samopoczucie zw. z otyłością
2. Decyzja dot. zmiany („teraz zmieniam swoje życie: będę szczupły, wysportowany i szczęśliwy”) -> pierwszy błąd poznawczy
3. Restrykcyjne zmiany w życiu (restrykcyjna dieta, czasem nadmiarowe ćwiczenia)
4. Silny fizjologiczny głód
5. Drobne odstępstwo od zmiany z pkt. 2 (np. zjedzenie kawałka czekolady, z punktu widzenia kaloryczności bez znaczenia)
6. Złe samopoczucie -> drugi błąd poznawczy (myślenie „wszystko albo nic” – zjadłem kawałek czekolady czyli cały plan się nie udał)
7. Całkowita rezygnacja z postanowień

Lepiej zmieniać nawyki na zdrowsze, a nie na „stosować restrukcyjną dietę i nie wychodzić z siłowni” (5). Odchudzanie nie powinno być celem, celem powinno być zdrowie. Spadek kilogramów zdarzy się „w trakcie”.

Psycholog bariatryczny i kwalifikacja do chirurgicznego leczenia otyłości

Większość ośrodków w proces kwalifikacji do operacji bariatrycznej włącza psychologa. Zrozumiałe jest, że taka wizyta może być źródłem wątpliwości i napięcia (po co to? co może się zdarzyć podczas wizyt?). Poniżej kilka informacji nt. konsultacji z psychologiem bariatrycznym, które mogą być przydatne dla przygotowujących się:

1. Włączenie psychologa bariatrycznego i oddziaływań psychologicznych do procesu przygotowania do chirurgicznego leczenia otyłości ma na celu lepsze lepsze efekty kompleksowej terapii
2. Psycholog bariatryczny może pytać Cię o Twoje obecne i przeszłe doświadczenia związane z jedzeniem i regulowaniem emocji. Będzie też chciał poznać Twoją motywację do podjęcia operacji, a także sprawdzić, czy masz wsparcie w swoim otoczenia (a jeśli nie – jak sobie z tym radzisz)
3. Psycholog może zastosować testy, które pomogą mu potwierdzić opinię/rozwiać wątpliwości
4. Bądź szczery z psychologiem. On chce Ci pomóc
5. Psycholog nie czyta w myślach, wie o Tobie tyle, ile mu powiesz
6. Psycholog może rozmawiać na Twój temat wyłącznie w ramach zespołu, który się Tobą opiekuje, i wyłącznie za Twoją wiedzą i zgodą. Psychologa obowiązuje tajemnica zawodowa. Na pewno nie będzie rozmawiał na Twój temat w sytuacjach wykraczających poza uzasadnione procesem leczenia i opisane wyżej sytuacje.

Przypisy:

(1) Prof. K. Paśnik jest pionierem we wprowadzaniu nowoczesnych technik chirurgicznych w leczeniu otyłości. Chirurgią bariatryczną zajmuje się od trzech dekad i przez ten czas zbudował procedury leczenia i specjalistyczny zespół. Przeczytaj więcej na stronie BodyClinic

(2) Omówienie badań dot. psychologicznych aspektów chirurgicznego leczenia otyłości oraz socjologicznych i psychologicznych profili Pacjentów leczących otyłość olbrzymią cytuję za: M. Obara-Gołębiowska, Nadwaga, otyłość i psychologia. Zastosowanie oddziaływań poznawczo-behawioralnych w pracy z pacjentami z nadmierną masą ciała i zaburzeniami współistniejącymi, Warszawa, wyd. Difin 2020.

(3) Kategorią schematu posługuję się zgodnie z definicją schematu osobistego zaproponowaną przez prof. Jerzego Mellibrudę (m.in. J. Mellibruda, Siedem ścieżek integracji psychoterapii. Ślady dziecięcych traum i toksycznych relacji jako wyzwania, Wydawnictwo Zielone Drzewo, IPZ PTP, Warszawa 2011.

(4) schemat dot. restrykcyjnych diet za: C. Fairburn, G. Wilson, Bidge eating. nature, assesment and treatment.

(5) Najlepiej dietetyczno-fizjoterapeutyczne aspekty leczenia otyłości tłumaczą Ludmiła Podgórska i Marta Waszkiewicz z duetu bLife